गोप्य संकेतबाट आएको आदेशानुसार ०४८ / ५/ १ मा सिलबन्दी रवानापत्र बुझाइदा मैले तत्काल बझाङ छोडेर डोल्पातिर लाग्नु परेको थियो । एक हप्ता नेपालगंज कुरेर २४ गते प्लेनबाट डोल्पा उत्रिए । साथी लक्ष्मण हमाल कायममुकायम सिडिओ हुनुहुन्थ्यो । संगै बस्यौ । लगत्तै आएको अर्को आदेशबाट 21 महिनासम्म त्यहाँ नै प्रमुख जिल्ला अधिकारी बनेर बस्न बाध्य पारियो । डोल्पामा पहिलोपल्ट रक्तचाप जाँचेको त १५०/१९२ पुगेको रहेछ । यसै कालखण्डको केहि सदाचार/दुराचारका संस्मरणलाइ केहि हरपमा बेरेर यस आलेख मार्फत सार्बजनिक गरेकोहुँ ।
डोल्पा नेपालको सबभन्दा धेरै भुभाग ओगटेको र महाकाली अंचलभन्दा पनि ठुलो जिल्ला हो । अहिले पनि त्यहाँका अधिकांश पालिकाहरु भक्तपुर भन्दा ठुला छन् । त्यसबेलाको जनसंख्या २२०४३ मा १०% साक्षरता र सरदर ५० बर्ष औसत आयु थियो । सदरमुकामबाट सबभन्दा टाढाको फु गाउ ८४ कोष टाढा पर्थ्यो । भोट र खसान क्षेत्रको संगम मानिने यो जिल्लामा बहुदलिय शासन ब्यबस्थाको पहिलो स्थानिय निर्बाचन गराउने निर्बाचन अधिकृतको जिम्मेवारी पनि मलाइ नै तोकिएको थियो । भेरि किनारमा टुक्रुक्क बसेको सदरमुकाम दुनै ठ्याक्कै दुनो जस्तै लाग्थ्यो । पन्चायतकालिन ऐेन कानुन प्रतिस्थापन गर्ने नयाँ ऐन कानुनहरु प्राय: बनेकै थिएनन । प्रजातन्त्रका लागि लडे भिडेको भनिएको नौलो नेतृत्व पन्चायति हुकुमी शैलीको सिको गरेर राज्य संचालन गर्ने अभ्यासमा थियो । नयाँ आबरणमा देखिने स्थानिय बहुदलीय भिडलाइ समन्वय गर्ने काम चुनौतिपुर्ण हुन्थ्यो । सानो ठाउमा सानै कुरा पनि ठुलो महत्वको मानिन सक्थ्यो ।
यस्तैमा कुनै दिन मालपोत कार्यालयमा 8000 को राजस्व रसिद काटेर 800 मात्र बैंक जम्मा गरि बाँकि रकम लिनु खानु भएको भनी बेनामि उजुरि आयो । मालपोतको श्रेस्ता हेरियो, सम्बद्ध सेवाग्राहि झिकाइ सक्कल रसिद बरामद गरियो । हो, रहेछ । यौटो मरन्च्यासे मुखियाले सात हजार दुइ सय गोलमाल गरेको देखियो । निजलाइ झिकाइ बयान गराउदा प्रष्ट प्रमाण र साबिति बयानले अनुसन्धान त सकियो नै । पानिको सतहमा देखिने हिउँको सानो डल्लो पानि भित्र बिशालकाय हिमखण्ड पनि हुन सक्छ भन्ने मान्यतामा थप अनुसन्धान भनि अभियुक्तलाइ तारेखमा राखियो । भिन्नै जस्तो जिबन दृष्टि भएका दुर्गम भेगहरुको सम्बेदनशिलता अर्कै हुन्छ । त्यसै पनि यि चिसा ठाउँहरुमा त " आगो हातले समाउनु पर्ने र पानी चिम्टाले तान्नु पर्ने " स्थान मानिन्छन् । स्थानिय राजनैतिक नेता र सरकारी कारिन्दाहरुका दलिय क्याम्पबाट बिबिध प्रतिकृया आउन थाले । आलेप र मलेप परिक्षणको नाममा रातो निलो मसि लगाएर यस्ता फाटफुट केशहरुको रुजु/बेरुजु गरे गराएको फुटकर दुष्कर्महरु पनि उद्घाटित भए । सिकारु मुखियाको भने पहिलो पहिलो प्रयासमै ढुंगा लागेको रहेछ ।
तुलनात्मक रुपमा यो सानो रकमको हेराफेरिबाट मरेका मुर्दा उखेल्ने यो उपयुक्त समय थिएन । त्यस बेलासम्म नेपालको सम्बिधान 2047अनुसार गठित अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगलाइ आबश्यक पर्ने ऐन कानुन बनि सकेका थिएनन् । भ्रष्टाचारका मुद्दा चल्ने भनिएको बिशेष अदालत गठन भएकै थिएन । संक्रमणकालिन अन्तरिम ब्यबस्था अन्तर्गत साबिक भ्रष्टाचार नियन्त्रण एेन अन्तर्गतको बिशेष प्रहरिको कार्यबिधि नै प्रभाबी थियो । अर्को ब्यबस्था नभए सम्म बिशेष अदालतमा दायर गर्नु पर्ने भ्रष्टाचारका मुद्दा हेर्न जिल्ला अदालतलाइ काम तोकिएको थियो । अर्थात बिशेष प्रहरी अधिकृतको हैसियतमा भ्रष्टाचारको अनुसन्धान गर्नु पर्ने र निश्चित अोहदासम्मका कर्मचारिमाथि जिल्ला अदालतमै मुद्दा हाल्नु पर्ने अवस्था थियो ।
डोल्पाको परिबेश बिचित्रको थियो । कानुनले गर्न नहुने नानाथरि बिचित्रका हर्कत भै रहन्थे । दारी काटने साधारण ब्लेड प्रयोग गरेर अायुर्बेदको बैद्यले एक जना महिलाको गलगाँडको अपरेशन नै गरि दिए । धन्न , निज बैद्य 15 दिनसम्म ठाडो हाजिरमै बसेको अवधिमा बिरामिलाइ बिशेक भएकोले बैद्यलाइ छोडनु पर्ने स्थिति आयो । बृक्षारोपण गर्ने भनेर बनपालेको नाममा मोटो रकम पेश्की राखि जिल्ला बन अधिकृतले नै टाप ठोक्नु भयो । यस बारे गोरखापत्रमा सुचना निकालेपछि बिरगन्जको बैंक मार्फत सात महिनामा रकम त जम्मा भयो, थप कारवाहि बारे जानकारी नै भएन । जिबिसबाट आबको अन्तसम्म काम हुन नसकेका केहि योजनाको रकम झिकेर एलडिओ लगायतले ' काम भएपछि मात्र भुक्तानी दिने' सर्तमा ब्यक्तिगत खातामा राखेको समेत भेटियो । यि प्रतिनिधि उदाहरण मात्र हुन ।
यहाँ सन्दर्भ सात हजार दुइ सय हेराफेरि मात्रको छ । अनुसन्धानको क्रममा निज मुखिया खूरुखुरु तारेखमा आउनु हुन्थ्यो, लुरुलुरु जानु हुन्थ्यो । नाना थरि भनसुन र दबाब सामान्य कुरा भए । एक दिन कार्यालय समय पछि प्रहरिको पहरा छल्दै पछाडी पट्टिको पर्खाल नाघेर मेरो निबासमा एक जना महिला छिरिन । मेरो श्रीमति र बच्चाहरु संगै थिए । मुल गेटबाट आउदा पनि समस्या थिएन । हाम्रो लागि यो अप्रत्यासित नै थियो । कुरा बुझ्न उनलाइ बैठक कोठामा बसाल्यौ । उनी तिनै मुखियाकी श्रीमति रहिछन् । उनको मासु मदिराको चल्तिको होटेल भएको थोर बहुत जानकारी मलाइ थियो । एक बोटल रक्सी र केहि पकाएको मासुको ' कोसेली ' ल्याएकि रहिछन । हाकिमहरु प्राय: एक्लै बस्ने सदरमुकाममा म परिवार सहित छु भन्ने 'बिचरी' लाइ थाहा नै रहेनछ । हामीले अमिलो मुख लाएको र कोसेलि बुझ्न इन्कार गरेको कारण उनी हतास त भइन नै, यसरी बिना सुचना प्रबेश गरेकोमा चेतावनी समेत पाउदा हडबडाएर रुन थालिन् । रुन्चे स्वरमा भनेका उनकै शब्द अनुसार "त्यो सोझो लोग्ने काठको बार मात्र हो । सारा ब्यबहार होटलको कमाइबाट उनले नै चलाउछिन । जागिरले वहाँको खर्च पनि धानेको जस्तो लाग्दैन् । त्यो नौकरीका कारण जेल नेल भएमा अरुले के भन्लान भन्ने चिन्ताले दुख सुनाउन आएकि हुँ । दन्ड सजाय जे जति हुन्छ, तिर्न तयार छु । जिल्ला बाहिरको मानिस हुँदा यहाँ आफनो कोहि पनि छैन । सबैले रिस गर्छन । जेलनेल गरेर ससाना बच्चाहरु टुहुरा न बनाइयोस् । यहि बिन्ति चढाउन यसरी आएकि हुँ । माफि पाउँ ।" खुट्टा समातेरै रुन थालेपछि सम्झाइ बुझाइ बाहिर पठाए । यसपछि निबासको पछाडि पनि सुरक्षा प्रबन्ध मिलाए । यसरी ' पोथी बास्न थालेको' यो घटना यतिकै सकियो ।
तर यसपछिका घटना चक्र फरक खालका देखिए । तारेखमा आउदा ति मुखियाको बोलाइमा अक्खडपन थपिदैछ भन्ने सुचना आउन थाले । झुकेर नमस्कार गर्दाको साबिक साठिको डिग्री समेत नब्बेतिर सर्कन थाल्यो । हुँदा हुँदा एक दिन त उनले मुखै फोरेर बोलि बङ्ग्याए । ' मेरो यो सानो मुद्दामा कति दिन तारेख बोक्नु ,हजुर । भुलचुकमा भएको सानो तिनो गल्ति हो । कस्ता कस्ता भ्रष्टाचार ठुला बडाले गरे गराएकैछन। मेरो मुद्दा अदालतमा जावस, हजुर । हारे हार्छु, जिते जित्छु । यसरी ढिलो गरि दुख दिनु भएन । ' अनुहार हेरे । गल्दै गएको त्यो भंगिमा अर्रो भए जस्तो लाग्यो । ' चाँडै निर्णय हुन्छ । अहिले तारेखमै बस्नु ।, मैले त्यस दिनको कुरा त टुङ्ग्याए । तर त्यो राति निन्द्रा परेन । पक्का कसैले खिचडी पकाउन थाल्यो भन्ने एकिन भयो । तर त्यो को हो, एकीन गर्न सकेन ।
यो सानो कुरा अब अहमको सवाल बन्दै गयो । थप सुचनाहरु बटुल्न थालिए । यस्तैमा जिल्ला प्रहरी प्रमुखले पनि असहयोग गरेको जस्तो लाग्यो । बार्षिक नेकिबदि बिबरण तयार गर्नका लागि प्रहरिका थाना/चौकिका इन्चार्जहरुको नामनामेसि सहितको बिबरण पठाउन पत्र लेख्दा बिभागिय आदेश बेगर जनशक्तिको बिबरण दिन नमिल्ने ठाडो लिखित जवाफ पो पठाए। केहि दिनपछि आयोडिन नुन र खाद्यान्न समेतको माँग र आपुर्तिको लागि जिल्लाभरिको कर्मचारीको लिस्ट तयार गर्ने क्रममा पनि निश्चित फरमेटमा लगत राख्न कार्यरत सबै दर्जाका प्रहरीहरुको नाम र कार्यरत निकाय समेतको बिबरण माग्न पत्र पठाउन लगाए । दोस्रो दिन नै मागेको जतिको बिबरण प्राप्त भयो । यसपछि काठमाण्डौको धुम्बाराहिमा कानुनी फर्म चलाएको समेत बताउने ति डिएसपिलाइ कार्यालयमै बोलाएर " माथिका दुइ पत्रबाट बेग्लाबेग्लै तात्विक अर्थ लाग्न गयो, कुन चाहि पत्र सच्च्याउनु हुन्छ ? , भनेर सोधे । उनले अमुक सइको गल्तिले यो बिबरण आएको बताए । मैले दुबै पत्र गृह मन्त्रालय मार्फत प्रहरि हेडक्वार्टर पठाएर गल्तिको निर्क्यौल गराउने बताएपछि उन्ले यो सानो कुरालाइ यति ठुलो नबनाइदिन अनुरोध गरे । यसै क्रममा उनको असहयोगको 10/12 वटा बस्तुगत तथ्यमा छलफल गर्दै जाँदा उनी गल्दै गए, कुरा खुल्दै गयो। ति कुरा सान्दर्भिक भए पनि लामा भएकाले यहाँ उल्लेख नगरौ ।
काठमाण्डौकै सिनामंगल निबासी जिल्ला न्यायाधिश र चावहिलतिरका सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी समेतको तत्कालिन गठबन्धनलाइ बर्दिया दरबन्दि भै काजमा डोल्पाको सिडियो बनेको परपश्चिमेलि पाखेलाइ दबाबमा राख्ने या दरबन्दिमा फिर्ता पठाउने भनेर साँझ अबेर दुनैको मत्ताउने झोलपानी र सितन सेवनसंगै छलफल चल्दो रहेछ । यदाकदा प्रहरी प्रमुख पनि त्यहाँ पुग्दा रहेछन् । यो जमघटमा 'रसद' को आपुर्ति भने माथि उल्लेखित भद्र महिलाको होटेलले गर्दो रहेछ । फैशला गर्ने अधिकारीसम्म पहुँच भएपछि अरु मतलब हुने कुरै भएन । अझ बजारु हल्लामा ति महिलाले सिडिओ मार्फत केस मिलाइसकेको भन्ने हुइया समेत सुनिन थाल्यो । राजधानीको यो सदरिया ग्रुपको त्यो सक्रियताले उहि धातुले बनेको म गाउँलेलाइ पनि केहि गर्नै पर्ने गरि थप हौस्यायो । भ्रष्टाचारको घटनामा वास्तविकता छानबिन गर्ने र हेर्ने अधिकारी नै तगारो लाउन थालेको देखिन आयो । मेरो अनुपस्थितिमा कामु भएर काम गर्दा काम गर्दा सहयोग नगर्ने र प्रतिकुल व्यवहार भएकाहरुलाई पो उत्कृष्ट काम गरेको भनी सिफारिस गरि पठाइएको रहेछ । गृह सचिबज्यूसंग नै कुरा गरेर सो कारवाहि सच्याए । स्थिति शीतयुद्धमा बदलियो । यो सानो अनुसन्धानको काम अब मेरालागि ठुलो परिक्षा बन्यो र तनाव निम्तिदै गयो । जिल्ला सरकारी वकिलको राय लिए । मुद्दा जिल्ला अदालतमा पठाउनको बिकल्प थिएन र भ्रष्टाचार प्रमाणित भएमा नौकरी जानुको पनि बिकल्प थिएन । तर मुद्दा चलाउन अघि बिभागिय कारवाहि पनि गर्न सकिन्थ्यो ।
धेरै सोच बिचार गरे । भ्रष्टाचारका बिभिन्न परिभाषाको थुप्रो र भ्रष्टाचार नियन्त्रण बारेका प्रतिबेदन/दस्ताबेजका ठुल्ठुला ठेलिको निष्कर्ष अद्यापि बौद्धिक बहसका बिषय हुन सक्छन । मलाइ लाग्थ्यो, जनता नै जनार्दन हो । उ न भ्रष्टाचार गर्छ,न गर्न चाहन्छ । ब्यक्ति बिशेषलाइ पदिय आबरणले भ्रष्टाचार गर्न सिकाउछ, सघाउछ । यो दुष्कर्म समुहगत भएमा अचेलको भाषा अनुसार 'सेटिङ' शुरु हुन्छ । त्यसैले भ्रष्टाचारको महामारी रोक्न एकाङ्की लक्षणमा होइन, कारणमा उपचार नगर्दासम्म यो रोग फैलिदै जान्छ । भ्रष्टाचार उक्लिने भ-याङ सफा गर्ने हो भने माथिबाट नै बढार्नु पर्छ । " दिनमा जुन काम गर्दा रातिमा शान्तिले सुत्न सकिन्छ, त्यहि नै सदाचार हो " भन्ने प्राच्य मान्यतामा मेरो बिश्वास थियो,छ । सदाचारको विपरितार्थक शब्द दुराचारको अर्को नाम नै भ्रष्टाचार हो भन्ने मानेको थिए । किन किन, म पनि एक दुइ राति छटपटिए । जे होस्, आखिर कुरा ठोकिन्थ्यो उनै मुखियामा । मुद्दा फर्छ्यौट गर्नै पर्थ्यो । मुद्दा चलाउने कि नचलाउनेमा निर्णय गर्नै पर्ने भयो । आखिरि तारेखमा निज मुखियाको दरोसंग ततिम्बा बयान लिए । 24 घन्टाको म्याद दिइ " सामान्यतया अयोग्य नठहरिने गरि नौकरिबाट अबकाश किन नदिने " भनेर सपष्टिकरण सोधे । सो को जवाफ आएपछि अर्को दिन दोस्रो सपष्टिकरण लिए । लगत्तै बडो कठोर मन गरेर अप्रत्यासित नै हुने गरि निजलाइ अबकाश पत्र बुझाए । तत्पश्चात एकपल्ट त्यो पत्र पढेर मात्र खल्तिमा राख्न निजलाइ अह्राउदा उनी बडो डीठ र लापर्वाह भएर पत्र पढन लागे । तर पढदा पढदै ऊसका हात खुट्टा काम्न थालेका प्रष्टै देखिन्थ्यो । आखिरमा रून्चे भएर लरबरिएको मधुरो स्वरमा प्रश्न गरे । " यो के भयो ? अब मैले के गर्नु पर्ने हो? "
" पत्रमा प्रष्ट कुरा छ, नौकरि गयो । बाँकि कुरा कानुनी सल्लाह दिनेहरुले बताउलान ।"
" मुद्दामा फैशला हुन जिल्ला अदालतमा आउछ भन्थे त, हजुर! "
" अब जिल्ला अदालतमा जानु पर्दैन । बरु मेरो निर्णय बिरुद्ध अंचल अदालत जुम्लामा अपिल गर्नु होला । तपाइ मुद्दा जित्नु हुन्छ ।"
" जिल्लामा पठाउदा हुँदैन ,हजुर "
" सेवाबाट अवकास दिए, सजाय भै गयो नि। अदालत किन कुर्नु । त्यस्तै अपिल गर्दा जुम्ला आउजाउको सास्ति पनि सजाय नै हो । यि अप्रत्यक्ष सजाय हुन् । कुन सजाय भोग्छौ तिम्रो खुशी । "
उसको अनुहार हेर्दै दया लाग्दो देखियो । जागिर सानो होस कि ठुलो, बर्खास्तिको ब्यथा सबैलाइ बराबरि त होला । आँशू लुकाउदै उ लुरुलुरु हिडेपछि मलाइ पनि दिक्क लागि रह्यो ।
त्यसै साँझ घटेको एउटा सामान्य घटनाको उल्लेख नगरि यो लेखाइ पुरा हुँदैन् । यो मुद्दामा फैशला दिने भनि तोकिएका अधिकारी मेरो निबासमा आउनु भयो । बेला बखतका जमघटहरुमा छडके भेट भए पनि बिरलै मात्र वहाँ निबासमा पस्नु हुन्थ्यो । त्यो पनि प्राय: कोटाको चावल सकिएपछि थप कुपन माग्नको लागि मात्र । सामान्य हिसाबमा कोटाले महिना दिन पुग्थ्यो । तर केहि "चतुर" कर्मचारि कोटाको चामलबाट होटलवालाहरुलाइ पोसेर ' गुन ' लाउथे रे । अनि बिभिन्न बहाना बनाएर थप चामलको कुपन माग्न आउथे । तर त्यो दिन ति श्रीमानले चेस खेल्न आएको कुरा बताए । म तासभन्दा चेसलाइ प्राथमिकता दिने भएकोले होला, उनले पनि यो खेल रोजेको । बोलचालमा हामी एक अर्कालाइ श्रीमान भनेर नै सम्बोधन गर्थ्यौ । खेलान्तमा उनले नै प्रसंग झिकि हाले ।
" श्रीमान! आज त हजुरको अड्डाबाट ठुलै कानुनी गल्ति भएछ नि ! "
" के भएछ ? श्रीमान ! " मैले पनि प्रति प्रश्न गरे ।
" लोक सेवाको सहमति बेगर नै एक जना कर्मचारीलाइ अवकाशको सजाय भएछ , नि !"
" ए, त्यो त मैले जानी जानी गरेको गल्ति हो श्रीमान । "
" किन र ? " श्रीमानले साश्चर्य सोधि हाले ।
" सात हजारको भ्रष्टाचारमा कति लेखापढि गर्नु ,हजुर । अवकाश दिइयो, टन्टै साफ । कानुनी झमेला ब्यहोर्दै अपिल गरेर जुम्लाबाट मुद्दा जितेमा पनि पाएको हैरानी प्रकारान्तरले सजाय भन्दा कम्ति हुने छैन । अनि...यो सानो कुरामा श्रीमानलाइ पनि किन लठारो दिनु र...म कानुनमा अल्पज्ञानी छु । प्रशासनिक निर्णय गरियो । यसमा कुनै दुरासय छैन , कानुनी लडाइ लडदै गरुला नि,श्रीमान ! । "
यो जवाफसंगै श्रीमानको अनुहारको रंग फेरिदै गयो । चेस खेल्नै छाडेर उनी बिदा भए ।
××××× यस पछि पनि धवलागिरिको उत्तरि पाखोबाट प्रशस्तै पानी बगि रह्यो । राजतन्त्र सकियो । नयाँनयाँ शासन ब्यबस्थाको अनुभब गरियो । कैयौ एेन कानुन खारेज भए,बदलिए । माथिको घटना घटेको बर्षमैं नीजामति सेवा नियमावलीको २९ औ संशोधन हुँदा करीब ८०० कर्मचारीले अवकाश पाए । बढुवाका स्थापित आधारहरु फेरिए । अनुभव , दुर्गम बसाई, तक्मा बिभुषण, अनुसन्धानात्मक कृति, विशेष जिम्मेवारीका नम्बर हटाएकोले म पनि सारै मर्कामा परे । फलत: बढुवा हुन सात बर्ष ढिलो भयो । एसएलसी पछिको पढाईमा ५ बर्ष ढिलो भएकै थिए । कुल मिलाएर जीबनमा १०/१२ बर्ष म पछाडी परेको पर्यै भए । शायद यो मैले पाएको अप्रत्यक्ष सजाय थियो । यि सजायहरुलाइ नियति मानेर पनि चित्त बुझाउन सकिन्छ । सजाय हैन , नियति । नियतिलाइ तर्कले सम्झन सकिदैन, यसलाइ स्विकार्नै पर्छ ।
अन्तमा फेरि भ्रष्टाचार अनुसन्धानका केहि फुटकर कुरातिर जाउ ।
बाँकेमा काम गर्दा खजुरा स्थित कपास बिकास समितिले खुल्ला बजारबाट कुनै सुचना बेगर आर्थिक नियमावलि बिपरित एक करोडको किटनाशक औषधि खरिद गरेर भ्रष्टाचार गरेको आशंकामा अनुसन्धान गर्न मलाइ अस्थायि बिशेष अधिकृत तोकिएको थियो । त्यो औषधिको नमुना झिकाइ किराहरुमा खन्याउदा समेत केहि असर गरेको थिएन । औषधि खरिद गर्न आदेश दिने कार्यकारि अध्यक्षलाइ एक पटकमा बढिमा दश हजार मात्र खर्च गर्ने अधिकार थियो । महाप्रबन्धकलाइ जिम्मेवारिबिहिन बनाइ आफु कार्यकारि अध्यक्ष भएका महानुभावसंग यस बारेमा मौखिक जानकारि माग्दा उनले भनेका थिए । " अमुक ब्यक्ति सत्तामा रहेसम्म तपाइको पुरुषोत्तमले समेत मलाइ केहि गर्न सक्दैन । निज सत्तामा नरहे मेरो पद पनि रहने छैन । त्यसैले तपाइलाइ जानकारि दिन आबश्यक छैन । जे सक्नु हुन्छ, गर्नोस । " त्यस बखत पुरुषोत्तम नाम गरेका ब्यक्ति बिशेष प्रहरिको प्रमुख अधिकृत हुनुहुन्थ्यो । वहाँले समेत हल्लाउन नसक्नेलाइ म के गर्न सक्थे र ?
मैले भनेको थिए । " मलाइ थाहा छ, तपाइ जस्ता ठुला बडालाइ कारवाहि गर्ने अधिकार मसंग छैन । तर यसै घटनामा पनि साना कर्मचारि दोषि देखिन सक्छन । निजहरुको समेत रक्षा कबच बनिदिने महान कार्यको लागि धन्यबाद । म मेरो प्रतिबेदनमा यहि कुरा लेखिदिन त सक्छु नि ।" कुर्सि फनक्क घुमाएर अघ्यक्षज्यु बायाँ फर्कनु भयो । एकछिन घोरिनु भयो । फनक्क दायाँ फर्केर एक जना अधिकृतलाइ बोलाएर भन्नु भयो । "वहाँले मागेको बिबरण उपलब्ध गराइ दिनु होला । मलाइ समेत बोधार्थ पठाउनु होला । " अनि फटाफट बाहिरिनु भयो । हामीले बिबरणका कागजात बोक्यौ र फर्क्यौ । तर दोस्रो दिन वहाँबाटै मलाइ फोन आयो । " लेखाले हेर्नुपर्ने आर्थिक नियमावलीले नमिल्ने खर्चको सिमाभन्दा बढि खर्च भएछ । यसलाइ नियमित गर्न के गर्नु पर्ला भनेर सुझाव हामीलाइ पनि दिनु पर्ला नि, बिशेष अधिकृतज्यू !"
" नियमावलि संशोधन गर्न सक्ने अधिकार प्राप्त बोर्डबाट नै समर्थन गराउन पर्छ कि ,हजुर " मैले छोटो जवाफ दिए । " ल,बोर्ड बोलाउछु।" फोन काटियो । नभन्दै चारवटा मन्त्रालयका सचिबहरु समेत सदस्य तोकिएको बोर्डको बैठक तामझामका साथ केहि दिनमै नेपालगन्जमा बस्यो र यो एकपल्टको लागि बढि खर्च भएको भनिएको एक करोड सजिलै समर्थन भयो । यो अपर्झट बैठक र खरिदको औचित्यमाथि प्रश्न नै उठेन । त्यसै कपास बिकास समितिको बर्दिया स्थित कपास कारखानामा शंकास्पद आगलागि हुँदा त्यहाँको सोभियत सरकारबाट सहयोग स्वरुप जडित अरबौको कारखानाका मेशिनरि काम नलाग्ने भै लिलाम गर्नु पर्ने भयो रे । ति समानको मुल्यांकन गर्ने समितिमा मलाइ पनि सदस्य तोकियो । मैले प्राबिधिक प्रतिबेदन नलिइ मुल्यांकन नगर्ने अडान लिए । मुल्यांकन समितिको दुइटा मात्र बैठक बसेको थियो । नेपालगन्जमै कार्यरत एक जना मेकानिकल इन्जिनियर मार्फत एकल मुल्यांकन भै कवाडको हैसियतमा सो मिल आनन फानन कुनै ' कवाडि ' लाइ बेचि सकेछन । तत्कालिन शक्तिशाली ' राजनेता ' का साँख्खै भाइ पर्ने मेरा साथी यि इन्जिनियर लगत्तै एउटा सरकारी संस्थानका जिएम र पछि बाणिज्य दूत समेत बन्न भ्याए । मैले यो सब ब्यहोरा तत्कालिन अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगका प्रमुख आयुक्तमा समेत जाहेर गर्दाको प्रतिक्रिया यि शब्दमा पाएको थिए ।
" कानुनी राज्यमा बलियो कानुनी फन्दा कसेर मात्र हामी कारवाहि गर्न सक्दछौ । यसकालागि आयोग पनि समर्थवान हुनु पर्छ । बिधायन निकायले नै छिद्र छाडेर कानुन बनाएमा हामी के गर्न सक्छौ र । तर कार्वाहि संगै सतर्क/सचेत गराउने काम पनि हाम्रो हो । त्यत्रा मै हुँ भन्नेलाइ पनि सतर्क सचेत त गरायौ नि । अहिलेलाइ यहि काफी छ । र यसको लागि तपाइलाइ पनि धन्यबाद छ ।"
यस्तै धन्यबाद बटुल्दै बिभिन्न निकायमा घुम्दै शायद 064 सालतिर म स्वास्थ्य सेवा बिभागमा काम गरिरहेको थिए । सिन्डिकेटहरुले चलाएको यो निकायमा बस्दा कुनै सक्रिय भुमिकामा नभए पनि संगठन र ब्यबस्थापनको काम मेरो जिम्मामा थियो । एक दिन डोल्पा जिल्लाका माननीय सभासद सहितको प्रतिनिधिमन्डलसंग कार्यकक्षमै छलफल गर्ने मौका जुर्न गयो । डोल्पाको स्वास्थ्य समस्या र स्वास्थ्यकर्मीहरुबारे छलफल भयो । सभासद समेत केहि जना चिनजानकै थिए । अरुसंग परिचय आदानप्रदान गरियो । एक जना त माथि यो लेखमा बर्णित उनै डोल्पेलि महिला पो रहिछन । जागिर छुटेपछि दुबै जनाले राम्रोसंग होटेल चलाएका रहेछन् । ति महिला एउटा पार्टिको महिला फाँटमा जिल्लास्तरिय नेता बनि सकेकि रहिछन । अर्थात वहाँ चुनावी टिकटको दावेदारमा गनिने महिला हुनुहुँदो रहेछ ।
"यति लामो भेटपछि डोल्पेली मायाको चिनो के दिउँ त, हजुर!" जाने बेला उनले भनिन् र एक सानो पोका ओखरको गुदि र एक पाकेट छुर्पि मेरो टेबलमा राखिन्। धन्यबाद भन्दै मैले त्यो सामान स्विकारेपछि मुस्कुराउदै उनले ब्यङ्ग कसिन्।
"जे दिदा पनि लिन नचाहने मान्छे अचेल त पाए जति खुरुक्क खाने पो भएछन् ,है। "
"मायाले दिदा त जे पनि खाइन्छ नि । कर बलमा पारि बाध्य बनाएर लिनु खानु गरे बात लाग्छ भनेर पो नखाएको हो । "
उनि हाँसिन ।
" मेरा सुब्बा सा,पले पछि पो सप्पै बताए , हजुर । अर्काका कुरा सुनेर मेरै बुढाले बिगारेका । हजुरले भनेका कुरा बल्ल बुझ्दैछौ । हामी हजुरलाइ सम्झि रहन्छौ । "
निश्छल, उन्मुक्त भावले हँसिलो मुख मुद्रामा महिला टिम गयो । यो कथाका अर्का पात्र ति मरन्च्याँसे मुखियाको हालखबर बुझे पछि मैले पनि हाइ सन्चो महसुस गरे ।
असौज 5, 2078 । बैतडी
No comments:
Post a Comment