आत्म संस्मरण-४ (केही दिन गाउँमै)
पर्खाइ र बुझाई
एस एल सी को परीक्षा परिणाम कुर्नु परेको शुन्य अवधिलाई गाउँ मै बसेर हेर्नू बाहेक थप गरीहाल्न सक्ने स्थिति थिएन । त्यसो त आफैले पढेको स्कुलमा पनि अन्डर एस एल सी शिक्षकहरुबाट काम चलाइरहेको समय थियो त्यो । म त्यहाँ सजिलै काम पाउथे । तर त्यहाँ प्रभाबी रहेका स्थानिय खोले राजाहरुको अहमको अगाडी मेरो अहमले पनि बाधा हाल्न थाल्यो । प्रसंगबस एकदिन पिताजीले तत्कालिन संचालक समिति अध्यक्ष बाहादुर चन्दसंग कुरा पनि गरेका थिए ।
“ मास्टरी गर्ने मन भया भन्नु प-यो । चेपि दिउला ।” उनले आश्वासन बाँडे । तर त्यो ढर्रा र शरीर संभाषण ( बोडी गेस्चर ) ले मलाई कसैसित केही भन्न कहिल्यै मन लागेन । रेजल्ट नआएसम्म कहि नजाने भनेर पिताजीसंग सपष्ट कुरा गरे पनि । उन्ले धेरै कुरा सम्झाए, आफनो घर अबस्थाका बारेमा । आफु रोगले थलिएको हुदा धेरै काम गर्न नसक्ने भएको र अब मपछिका दुइभाई र एक बैनीको भबिष्यका बारेमा मात्र चिन्तित रहेको कुरा पनि सुनाए । ०२९ चैतको अन्ततिर हुँदो हो । एक दिन मलाइ अह्राए ।
“ लौ, आजसम्मको लेनदेनको हिसाबकिताब बताउछु, लेखी राख । कसलाई कतिबेला के हुन्छ? केही ठेगान हुदैन ।”
मैले इनाम पाएको त्यहि पुरानो डायरीमा टिपोट गरे ।
-डाडा खेत ( पसक्वाल)को साझा मात( दृष्टिबन्धकमा निकालेको रकम ) हाम्रो- ३६२/- काकाको- २६०/-।
- ऐचेकाणा डुमखोलाको जग्गाबाट निकालेको मात - ४००/-
- माइखर्क ज्योतिषबाट ब्याज बापत रोपाइ गरिदिने सर्तमा लिएको- ३४३/-
- झुलाघाट जयदत्तको पसलमा कपडाको तिर्नुपर्ने- १२/-
-जर्ग दिदी (फुपु) बाट लिएको रिन- ५०/-
- डोबरा रगुबर को रिन- ४०/-
- देउला कालोको -७/- ( यसरी फुटकर १/२ रुपिया समेत अन्य-३६/-)
- ०२९ सालको अनिकालमा बेसाहामात्रै पनि ३००/- जतिको भएको रहेछ । अनाज पैचोपनि मागिएको रहेछ । (स्याडी हरी चन्द-३० नाली गहु, यसै गरि डोबरा दासी बडूबाट ८, रगुवा बडुबाट ७, कोइराली तुलाबाट १०, रामदतबाट ४ र डङाली प्रमानन्द बडूबाट ७ नाली गहुँ ) -- आदि आदि ।
त्यसबेला गाइबस्तु, बाख्रा तथा घिउ बेच्नु बाहेक आमदानीको अरु आयस्ता केही थिएन । येनकेन सात जनाको परीवार बाँचेको थियो । पिताजीले यो सब बिबरण मुखाग्रै गरेका थिए । यो सम्पुर्ण रिन तिरी दिने दायित्व ममाथि नै आएको कुरा पनि सम्झाए । उनले कक्षा ८ देखि १० सम्म मणिलेकमा पढदा क्रमस:२१६/५०+२१६+२१३ गरि ६४५/५० खर्च भएको बिबरण समेत बताए ।
यसरी मैले अनायासै थप जिम्मेवारीको बोध गरे । त्यसै बर्षान्तमा डायरीमा पहिलो टिपोट र लिखित प्रतिज्ञा गरेको रहेछु, आजदेखि जगत र जीबनप्रति " बिल्कुलै इमानदार" भएर रहनेछु ।
फरक चर्या
यसै ताका दैनिकी समेत लेख्न थालिएछ । डायरी भन्छ,गाउँमा बस्दा यदाकदा ग्वालो बनेर दिन काटे । यसै क्रममा दरम्यौडाको भीरमा बोकाले हानेर लोटाएको र झंडै २०० मिटर खोलासम्म गुडुल्किनु प-यो । धन्न बाँचे । गाउँमा भने खासगरी गाइभैसीको बेचबिखन, खेतिपाति , चाकरी चुक्ली छाडी अरु कुरा बिरलै मात्र भए । तै बल्लतल्ल गाउँका केही कुरा बुझ्ने कोसिस भने गरियो । त्यसबेला देवभन्डार चोरिएको र धामी जैदेब तथा भन्डारे सगरामका बीच मुद्दा चलेको घटना चर्चामा थियो नै । धामी जयदेब यो मामिलामा मसंग समेत सोधी रहन्थे । अब सरकारी अड्डामा जागिर खोज्न समेत उत्साहित गरीरहन्थे । गाउँबाट एसएलसी सम्म पुग्ने पहिलो ब्यक्ति नै म थिए । चिठ्ठी पत्र पढि दिनुपर्ने र परदेसिएका आफन्तजनहरुलाई आत्मीय गोप्य कुरा लेखी पठाउने भरपर्दो मानिस पनि बन्दै थिए । कुन्नि किन होला, स्त्रीलाई धोकाकि खानी, रूपकि दासी, बिलासकी पुतली, झगडाकी बिज र पुरुषलाई अहंकारको खानी, क्रुरताको खजाना, गर्बको घर र चेतनाको मरुभुमी मानेको कुरा लेखीएकोछ । ( शायद कतैको मनपर्दो उद्धरण टिपिएको हो कि ? ) त्यसैताका ग्रामिण कथा संकलनमा लाग्ने, सरु- सामिर र भिया कठायतको कथामा उपन्यासै लेख्ने सोचिएको पनि रहेछ । मेलापातका ससाना अनुभव समेतछन । दिपावलीमा जुवा बाहेक खासै केही थिएन रे । त्यो पनि स्कुलको खुला प्राङ्गणमा । सारै चित्त कुढियो ,मेरो स्कुल फल्नु फुल्नु पर्छ भन्ने हार्दिक सोच हुदाहुदै पनि ढोलक जस्ता ( खान पाए मात्र बोलने मतलबी ) मानिसको अत्याचारमा आफनो स्कुल परेको देख्दा मन बिरक्तिएको पनि रहेछ । गुरुखोलामा प्रथम हुँदा पाएको जवाफमा बदला लिन ७ कक्षा खोलिएको घटना ताजै थिए । डायरी भन्छ,साथी बेदप्रकाशसंग छुट्टिदा नरमाइलो लागिरह्यो । भिणिमाई हरीचन्दको बिजोग सुन्दा मानिस स्वयम् नै स्वयमको भाग्य निर्माता हो भन्नेमा बिश्वस्त भइयो । साथै सर्भिस नपाएर म पनि कुटोकोदालो चलाई हामी जस्तै गुजारा गर्ने भयो भन्ने मानेर केही मानिस खुशी भएको महसूस पनि गरियो । तर कुवाको भ्यागुतो नबन्ने अठोट समेत गरियो ।
०२९ बर्षान्तका दिन रामनवमी परेको रहेछ । एस एल सी निश्चित पास गर्ने बिश्वास ब्यक्तगर्दै त्यसो भए असिमकेदारलाइ गाई कल्पने, नेजा चढाउने र १ रुपियाको पाठ पढाउने भाकल गरेको कुरापनि लेखिएकोछ । नयाँ बर्ष शुरु हुँदा सँधै असहयोग गरि कुभलो चिताउने केहिप्रति रोष प्रकट गर्दै काफल खाएर खुशी मनाएको बिबरण छ ।**
त्यो खुशीको खबर
०३० जेठ १२- निम्तो मान्न र भेटघाटका लागी मामा घर पुगेको थिए । एस एल सीको रेजल्ट खुलेको खवर त्यहि सुने । त्यसबेला उतिर्ण रोल नम्बर रेडियोबाट समेत भन्ने गरिन्थ्यो । तर यसरी रेडियो सुनी बस्ने गरि मसंग कुनै पहुँच नै थिएन । छटपटी भने भै रह्यो । १४ गते मात्र घर फर्के । बाबाले मेरो असाध्यै मन परेको हाप्पु नामको कालो गोरु रु. २७०/- मा पैतोलीगाउ बाजे धौले पैतोलासंग बेचि सकेका रहेछन् । दु:ख लाग्यो । मैले पनि रेजल्टबारे कुनै कुरा बताइन । फेल भए खुरुक्क त्यहि पैसाबाट बाटो खर्च निकालेर भारत भासिने जोरजाम मिलाए ।
१८ गते मात्र नोला लाटो काकासाथमा लिइ एस एल सी रेजल्ट बारे बुझ्न बैतडी पुगे । तर केही खबर पुगेको रहेनछ । एक जोडा तास किनेर फर्कियौ । बाटोमा भैसीखर्कतिर तास खेलि रहदा बगौली बाजेको फेला पो परियो । गालि खायौ । थप डर लाग्ने नै भयो। त्यहि २७गते फुपुको ऋण तिर्न एक्लै जर्ग गए । सोही बाटो फेरी बैतडी सदरमुकाम पुग्दा एसएलसी रेजल्ट प्रकाशित भएको गोरखापत्र पनि आइपुगेको रहेछ । धेरै सोधखोज गर्नै परेन । मणिलेकका तिनै जना पास भएका खवर चर्चामै थियो । म दोश्रो श्रेणीमा पास भएछु । साथीहरु रत्न बाहादुर चन्द र नारायण दत्त पन्त तेस्रो डिभिजनमा पास भएछन् । भगवानलाई धन्यबाद दिए । इष्ट कुलदेवता सम्झे । तल्लो स्वराडबाट एस.एल.सी. पास गर्ने मान्छे को हो? भन्ने कुरा अनेकका मुखबाट सुन्दा म मक्ख पर्थे । तर त्यो व्यक्ति म नै हु भनेर कसैलाई भन्दैनथे ।
अरु दिनको झ्याउलाग्दो लामो बाटो त्यस दिन त रमाइलो पो लाग्यो । म बाको मुहार हतास भएको हेर्न सक्दिनथे । अरु बानी ब्यवहारले पिरोले पनि पढाइको मामलामा बालाई निरास तुल्याएको थिइन त्यस बेलासम्म । लाग्छ एस. एल. सी.भन्दा मुनी सन्तानहरू बा आमाकै लागि पढ्छन, मैले पनि त्यसबेलासम्म बा आमाकै लागि पढेको थिएँ । मेरो रिजल्टको समाचारले बा आमाको मुहारमा कान्ति छाओस , बस त्यही आशाले शरीर हलुङगो बनाइ उडिरहे घर नपुगेसम्म । घरमा त्यो दिन मीठो मसिनो पकाएर खुशि मनाइयो । भोलिपल्ट त्यो ब्याचमा हामीहरु उत्तीर्ण भएको र स्कुल काटिनबाट जोगिएको समाचार आयो । त्यस बेला मेरो मात्र होइन शिक्षक र अभिभावक सबैको खुसीको सीमा नै थिएन । यो मेरो जीवनको सबैभन्दा खुसीको क्षण बनेको थियो ।
दुई हप्ता पछि स्कुलमा मार्क लेजर आएछ । साथी बेदप्रकाश " सुशील" को घर ग्वानी गएर नीजले ल्याइ दिएको मार्कसीट पाए । ९००/४९५ अंक पाएर दोस्रो श्रेणि भएको रहेछु । त्यहि भाबी योजना बारे छलफल गर्यौ । साथीले एसएलसी सकेपछि संगै अर्को बर्षमात्र समयमै काठमान्डौ लाग्ने सल्लाह दिए । हुन पनि समय कम थियो । केही पनि तयारीको मेलोमेसो थिएन । यो बर्ष आफैले यतै " केही " काम खोज्ने भन्ने भयो । खुशी र चिन्ता बोकेर म घर फर्के । घरमा पनि त्यस दिन विभिन्न बिकल्पमा छलफल भए । जे ठिक ठान्छौ, त्यहि गर भन्ने बाआमाको भनाइ आयो । काठमान्डौ पढन जाँदा लाग्ने खर्च कताबाट जुटाउने भन्ने अहम प्रश्न अनिर्णित रह्यो । यस्तै कारणले मेरो पढाईको निम्ति काठमाण्डौ जाने यस बर्षको बाटो बन्द भयो । म गाउमै रल्लिए ।
केही दिन गाउँमै
आषाढ २६ गते- आफै ज्यालामजुरी गर्न बुवा पिथौरागढतिर लाग्नु भयो । त्यसताका पिथौरागढतिर नयाँ सडक खनिदै थिए । मजदुरको रुपमा हाम्रा गाउँका १०/१५ जना समूह बनाएरै त्यता लागे । कमजोर शरीर लिएर बुवा बाहिर गएको हामी कसैलाई पनि चित्त बुझिएको थिएन । सबै गाउलेसंगै हुँदा फरक नपर्ने र अलिअलि नै भए पनि आमदानी हुने आशा देखाए उनले । बरु कतिसम्म खर्च लाग्ने हो, जान्नेहरुसंग बुझि राख्नु भनेर अह्राए ।
नेपालमा भने यसैताका २४/२५ गते सिंहदरबारमा आगलागी भएको थियो । १२ दिन अगाडी मात्रै काठमान्डौमा ३७ लाखको नक्कली चेकको भुक्तानी भएको थियो । यसै महिना हवाई जहाज अपहरण भै ३२ लाख भारु लुटिएका थिए । आषाढ २८ गते तत्कालीन प्रधानमन्त्री किर्तिनिधि बिष्टले राजिनामा दिए ।
साउन १ गते नगेन्द्र प्रसाद रिजाल प्रधानमन्त्री बने । रेडियो मार्फत काठमाडौंका यस्तै खवर आउथे ।
साउन पहिलो हप्ता मात्र स्थानान्तरण र चारित्रिक सर्टिफिकेट ल्याउन केशरपुर पुगे । स्कुलको तिरोभरो गर्दा मात्र मैले पाउने गरेको छात्रबृतिको रकम बारेको कुरा उठ्यो । शिक्षक मीन बहादुर चन्दले डडेल्धुराबाट सो रकम बुझेर ल्याएका रहेछन । मैले केही नपाएको कुरा बताए । हेडसरले त्यो दुई बर्षको गरीब तथा जेहेनदार छात्रबृतिको रकम उनैबाट बुझेर लैजान भन्नु भयो । उनलाइ भेटे । बाटैमा पर्ने आफनो घरमा आउनु भन्ने भयो । अर्को दिन बिहानै उनको घरैमा गएर बल्ल भेट पाए ।
शिक्षक चन्दजीले शैक्षिक बर्षको अन्त्यतिर मात्र सो रकम निकाशा हुने हुँदा फागुनमा जिल्ला शिक्षा निरिक्षक कार्यालयबाट एकमुष्ट रकम ल्याएका रहेछन । यस्तो छात्रबृति अरु कसकसले कति पाए, थाहा भएन । मेरो हकमा भने यो बर्ष यसै कामको लागि डडेल्धुरा बढि बस्नु परेकोमा रु १७५/- खर्च कटाई बाँकी रु १५०/- बल्ल दिए । अर्को एक बर्षको सम्पुर्ण रकम सेक्रेटरि जयसिंह महतालाइ दिएकोले उनैसंग बुझ्नु भन्ने आदेश भयो । बढि कुरै हुन पाएन । तत्काल महताजीलाई भेटन सम्भव थिएन । पछि घरमै भेटेर नगद रु २७५/- लिइ छाडे । यसरी छात्रबृतिका कुरा मात्र सकिएनन, मेरो छात्र जीवन पनि सकियो । यसपछि औपचारिक रुपमा म कुनै बिद्यालयमा पढन जान सकेन ।
मणिलेक हाइस्कुलको प्रमाणपत्र र छात्रबृतिको आंशिक रकम बोकी कुन्थलाबाटै उकालो लागे । त्यहाँको सर्बोच्च समस्थलीमा मेलौली माताको मन्दिर थियो । एक छिन सुस्ताए । मनमनै माता भगवतिसंग आगामी अनिश्चितता हटाइदिन आशिर्बाद मागे । एक्लै खुरुखुरु तल्लीदेको गाउँ छिचोली बाटो लागे ।
त्यो गाउँ देउकी प्रथाका कारण दुर्नाम थियो । केशरपुर बजारमा डेरा गर्दा यदाकदा देबीलाई चढाइएका देवकन्याहरु बजारमा देखिन्थे । वहाँहरु प्रतिको सामाजिक दृष्टिकोण नै प्रदुषित थियो । कोहि कोहि त छिल्लिदै कुरा गरेका समेत देखिन्थे । मेरो यहाँको लामो बसाइमा यसरी कसैसंग दोहरो बोलचाल समेत भएको थिएन ।
यो गाउँबाट ओरालो लाग्दा सानो सुन्दर सौढको जंगलको बीचमा पानी नाउलो थियो । गाग्रीमा पानी भरेर लैजान पँधेर्नीहरुको ओहोर दोहोर चलीरहन्थ्यो । यस्तै एक हुल महिला जमातसंग त्यस दिन मेरो जम्काभेट भयो ।
म सरोसर जाँदै थिए । महिलाबृतमा खुसमुश चल्यो । एउटी प्रौढाले सोधि हालिन।
“ रामलिलाका रामज्यू जसा छन । तम याँइका स्कुल्या हौ कि?”
यहाँ चलेको रामलिला नाटकमा म रामको पात्र थिए । त्यहि सन्दर्भमा यो सोधाई थियो । मैले म त्यहि विद्यार्थी भएको र यहाँको पढाइ पूरा गरि सर्टिफिकेट लिएर घर जान लागेको कुरा बताए । ४/५ जनाको त्यो समुहले एकै छिन त्यहि बसि दिन भने । आज बिहानै रामज्युको दर्शन पाएको भनी खुशी ब्यक्त गरे । एउटीले त नाउलोबाट लोटामा पानी ल्याइ चढाइन । नजिकैबाट हरिया पात चुडालेर हात जोडन पो थाले ।
म असमंजसमा परे, उनीहरुको रामज्युप्रतिको श्रद्धा देखेर । बडो तन्मयताकासाथ अपरीचित अज्ञात समुहले गरेको त्यो भावपुर्ण बिदाईको सानो घटनाले बाटोभरी आल्हादित गरि रह्यो । यसरी मणिलेक मा बि बाट म स्थानान्तरित भए ।
गाउँमा बस्दै गर्दा गो:रा, दशै सकिए । तर म कता कता एक्लिएको महसुस गरिरहे । स्थानिय घटनाहरु अनुभवप्रद रहे नै । बालसखाहरु नयाँ नयाँ उमंगमा हुरुक्क थिए । तर म भाबि जीबनका लागि सल्लाह खोज्दै थिए । मुख्यत: भावि जिवनकालागि सल्लाह र बिकल्प लेखेको रहेछु डायरीमा ।
- गाउँमै पाठशाला खोल्ने ।
- दुर्गास्थानमा या कहि पनि अध्यापक बन्ने ।
- पढन पिथौरागढ जाने ।
- पिथौरागढबाटै प्राईभेट जाँच दिने ।
- नेपालमा सरकारी नौकरी गर्ने ।
- कलेज पढन काठमाडौं जाने ।
- काठमाडौं गै नौकरी गर्ने ।
- बिबाह गरि घरबार सम्हाल्ने ।
- भारतिय पल्टनमा भर्ना हुने । आदि ।
“ दश पास गरेर पनि ग्वालो भयौ, हत्तेरिका । यो गाउको यस्तै हो “- प्राय: गाउलेको भनाई यस्तै हुन्थ्यो । दोबाटोमा पुगेपछि जो पनि अलमलिन्छ-म चित्त बुझाउथे । गाउको गरीब हालत छ र भिल्लभुमी भएकोछ । गोरु र राङ्गो बेचेको पैसा , बुवाको मजदुरी तथा मेरो छात्रबृति समेतले गर्दा मात बाहेक को ऋण केही झारयो । । यिनै फुर्सदिला दिनमा परीगाउको पुरानो घर भत्काई नयाँ घर बनाउनमा लागेका थियौ हामी । उखु पेल्ने सिजनमा आगो ताप्दै कथा कहानीका बात सुन्न संयोग पर्थ्यो । यी दिनमा मैले बुवाले सुनाएका कथाहरु संकलन गर्ने बिचार गरेको रहेछु । असमर्थका सबै सपना कहाँ पूरा हुन सक्दा रहेछन र?
- सरु सामिर
- अचम्भको बच्चा
- ढाइ सय राजा
- कचकचे बूढो
- लाटोको कथा
- स्वास्नी ल्याउने कानो
- भिया कठायत
- सोबा राउत
- कार्की सगराम
- हग लखा सुन
- राजा भोज
- दानी राजा
- जगत ठग
- लछ्वा कोठारी
- हिरा गोठालो
- गफी मान्छे । आदि
आर्थिक संकटले, सामाजिक बातावरणले केही गर्न नभ्याए पनि गणना योग्य अबश्य बन्नेमा बिश्वास कायमै थियो । खानलाउन नपुगे पनि फाणो खाएर खीरको धाक नलाउने कुरा उल्लेख छ ।नयाँ लुगा देख्यो भने कसले दियो भनेर सोध्नेहरुले पनि पिरोलेका रहेछन् । तिमी एकबर्षे दुधे बालक छँदा घरबाट लखेटिएको हुँ भन्दै बुवा दुख पाएका घटना सुनाउदै मलाइ हौसला दिइरहनु हुन्थ्यो । मेरो लागि ती माटोको मुर्तिमा प्राण प्रतिष्ठा गर्ने शब्द बन्थे ।
प्राय: कसैसंग केही नबोल्ने सज्जन बुढा मुखिया कलसे बाजेले एकदिन मलाई भने " के घुइला दोबि रहेकोछौ?( के ओत खोजी रहेकाछौ?), कतै जाउ, मान्छे बनेर आउ । एक बर्ष खाली बस्यौ । पढेको बेकार भयो । आजसम्म केही कमाउने थियौ । बुढा मानिस लेबरी गर्न गएकोछन । तिमी पढछु मात्रै भन्छौ । पढेर उपा गर्ने हौ अब । गाउँमा कुरा काटन थालेको था छैन? " यो सोझो वचनले म निकै दिन रन्थनिए ।
पुस १२ गते श्री ५ बीरेन्द्रको सतबाँज बागबानी फार्ममा सवारी हुँदा दर्शन गर्ने मौका पाइयो । ४० मिनेट जति फार्म र वरपरको दृश्य रमाएर हेरी सुर्खेत फिर्ति सवारी भएको थियो ।
छटपटी र तयारीहरु
माघको पर्बमा बैतडी गै सुन जनै बनाई असिमकेदारमन्दिरमा चढायौ भाकल बापत । माघ १५ गते नै बसंतपंचमीमा असिमकेदार मन्दिरमै बुवामुमाको इच्छा बमोजिम सामान्य किसिमले ब्रतबन्ध गरियो । कर्णभेद, कपालक्षौर, दिक्षाग्रहण, यज्ञोपबितधारण लगायतका संस्कार पनि पूरा भए । गायत्री मन्त्र ग्रहण गरे । ( तर पछि केही जनासंग बुझ्दा आआफनो किसिमले अलग अलग शब्दावलीमा गुपचुप गोप्य गायत्री गुनगुनाइदो रहेछ भन्ने चाल पाए । गुरु दुर्गादत्तसंग सल्लाह गरि वास्तविक शुद्ध गायत्री बन्दन गर्न शुरु गरेको थिए । दुर्भाग्यबस बेलाबखत क्रमभंग हुन गएकोछ । ) त्यसै बर्ष बेदप्रकाश र गौरिदत्तको सहयोगार्थ एसएलसी जाँचकै सिलसिलामा डडेल्धुरा पुग्यौ ।( दुबै जना सहपाठीहरु प्रीय साथी त थिए नै । दुर्गास्थान र केशरपुरका दुइटा रामलिलामा म रामको पात्र हुँदा यिनीहरु लक्ष्मण बनेका थिए ।) डङसिलीमा बास बसिएको थियो । २५ देखि जाँच थियो । म २७ गते पोखरा हुँदै फर्के । घनघस्स्या जङ्गलको बाटोमा सिलङाका किसन बहादुर ऐरीसंग खासा परिचय भयो । हुलाकी कमलसिंह आधा बाटोका सहयात्री बने । बेलुका ठडकुणा फुपुको घरमा बसियो । दोस्रो दिन नयाँ बाटो अठतोला हुँदै कल्पनाका शिखरमा डुल्दै घर पुगे । त्यो अवधिमा अठतोलाकै कुनै पाण्डेय कन्यासंग मेरो बिबाहको कुरा चल्दै थियो । यसरी म क्रमस: कुखुरे बैशमा प्रबेश गर्दै थिए । यो भ्रमण " almostly happy" थियो रे । दिलदार साथीहरु थिए । डडेलधुरा सदरमुकाममा चहलपहल बढदो थियो । धनगढी डडेलधुरा राजामार्ग बनेमा सुदिन आउने भन्ने आशामा थिए डडेल्धुराबासी । चीतेन्द्र बिक्रमको घरमा डेरा थियो । रक्सी खाएर प्रतेक राति बहुलाउने मान्छे देखेका नौला अनुभव ब्यहोरे । फर्कदा घनघस्स्या लेकमा एउटीले सुनाएको गीतको उद्धरण डायरीमा छ ।
गोरु फोइ ग्वहार लाया बकरा पलङामा ।
हौं भन्चे बामनकि चेलि बसन्छे खलङामा ।।
फागुन १ गते- आफनै गाउँमा कुनै क्रान्ति गर्ने अठोट पो गरिएछ । कुन्नि किन, रबिन्द्रनाथ टैगोरको कथा सुभा कि नायिका सुभासिनी जस्तो लाटो भएर बस्नु पर्ने स्थिति आएको उदगार छ ।
फागुन ७- प्रजातन्त्र दिवसको अवसरमा दुर्गास्थानमा आयोजित समारोहमा भाषण पो ठोकिएछ । अन्य क्षेत्रमा जस्तै औद्योगिक क्रान्ति गर्न पुज्य शहिदहरुको ओज लिनु पर्नेमा पो जोड दिइएछ । र कबिता पाठ पनि गरेको रहेछु । र डायरीमा लेखेकोछु ।
- आफ्नो कुरा जो कसैसंग पनि निर्भिक भएर राख्नेछु । पैसाकोलागि जस्तोसुकै भए पनि सम्भव काम गर्नेछु । हसमुँख रहने तर कुटनितिक रुपले काम लिनेछु । अधिराज्य प्रसिद्ध नागरिक भए चोराको चौतारोमा संगमरमर मुर्ति राखी ग्वाल्लेकको जलले नुहाउने प्रतिज्ञा गरेको रहेछु ।
फागुनमा बनका स्याउला बटुल्ने काममा पूरा गाउँ नै ब्यस्त रह्यो । यस्तैमा बुवाले किम्तोलीको स्कुलमा शिक्षक खोजीरहेको खवर सुन्नु भएछ । त्यस्ताका सुरनयाको सालीघाटमा झोलुङ्गे पुल बन्दै थियो । त्यसमा हाम्रा गाउँका करणे बाजे मुख्य मिस्त्री थिए । किम्तोलीतिर समेत घर बनाउने काममा उनी कहलिएका सिपालु थिए । उनै मार्फत कुरा गर्नु भनेर मलाइ सिकाएर त्यता पठाए । सौभग्य वा दुर्भाग्यले दुई चोटी जाँदा समेत उनीसंग भेट हुनै सकेन । एक्लै गुत्थडीको बाटो त्यता लागे । सुनसान सालघारीको बाटोमा उतैका कुनै सुकिला मानिस भेटिए । स्कुलको संचालक समितिमा पनि संलग्न भएको बताउथे । मैले आफनो प्रयोजन बताउदा त बाटैमा अन्तर्बार्ता लिन थाले । आफुलाई बेकार आएको जस्तो लाग्न थाल्यो । सालीघाट हुँदै हेट बाजेलाई भेटेर आउछु भनी त्यतिकै फर्के । घर फर्किदा गौरिदत्त र बेदलाई भेटन सलेना हुँदै ग्वानी पुगे । तिनै साथीहरुले संगै महेन्द्रनगर जाने निर्णय गर्यौ ।
यसकालागी नागरिकता प्रमाणपत्र बनाउनु पर्थ्यो । गढी गएर नागरिकताका लागि फर्म भरेर बुझाइयो । तर मलाई त्यहाँका कर्मचारीले ‘यस्तो फुच्चेलाई नागरिकता दिन मिल्दैन, ठुलो भएपछि आउनू’ भनी हप्काए र नागरिकता दिन मानेनन् । आई.ए. भर्नाका लागि नागरिकताको प्रमाणपत्र चाहिएको कुरा बताउँदा पनि कर्मचारीले सुन्नै चाहेनन् । मैले उही कुरो दाहोर्याउदा त्यहाँ बसेका सब हाँस्न थाले । निदानत: सीडीओ लाई नै भेटनु पर्ने भयो । उनले फाराम भर्न लगाइ तत्काल प्रमाणपत्र दिने आदेश दिए । एकै छिनमा पहाडे कागज टाँसेको बुक भित्रको कागजमा सिडिओले हस्ताक्षर गरी मलाई नागरिकताको प्रमाणपत्र दिँदै ‘राम्रो पढ्नू है बाबु’ भन्दै बिदा गरे । सिडिओसंग कुरा गरेकोमा खुट्टै भुइमा रहेनन् । मेरो नागरिकता फर्ममा सिफारिस गर्ने प्रशासकीय अधिकृत हरी नारायण श्रेष्ठ असल मानिस मानिन्थे । सिडिओ रुप बहादुर स्वारको पछिल्लो बसाइ नेपालगन्जमा हुँदा हामीले पुराना अनुभव आदानप्रदान गरेका थियौ । नागरिकता लिने बेलामा उत्पन्न झमेला पनि मेरो एउटा स्मरणीय क्षण हो ।
यसरी एस एल सी सकिनासाथ राम्रो नौकरीका सपना देखाइए, सरकारि नौकरीका शाानका कथा सुनाइए, खलंगा गढिका कारिन्दा सिपाहिहरुको फुुर्तिफार्ति सम्झाइयो । गाउँमा कुटो कोदालो गरेर "केही नहुने" भनियो । बस्... म " नौकरी" खोज्नतिर लागे ।
तीस सालताका एस एल सी पासगरेकालाई गाउँमै "मास्टर" को काम भए पनि सजिलैसँग पाइन्थ्यो । तर म कतै ग्राह्य भइन् । कारण नौकरी गर्न खोज्ने तर चाकरि गर्न नजान्ने । अलिअलि बाठो, अलिलि "बेसोमति" पनि । त्यस्ता भोगाइका कथाब्यथाहरु बेग्लै छन । मलाइ यो पढाईले गाउँमा एक्लो पारेको थियो । खेेतिपाति गर्न नहुने अरु केही कामको अनुभव नास्ति । मेरै गाउँमा आफना सबै थिए, तर मेरो कोहि थिएनन् । भन्न गर्न केही नसक्ने सारै सोझो मानिस गनिन्थे म । यिनै " कुण्ठा" हरुले मेरो जीवन यात्रामा सातुसामलको काम ग-यो ।
०३०सालको हिउदमा नौकरिकै खोजमा पहिलोपल्ट घरमा जानकारी नै नगराइ महेन्द्रनगर झरे । नगरमा चित्त बुझ्दो केही भेट्टिएन । बेलौरितिर मास्टरी पाइएको थियो, लाग्ला बेलौरीको घाम भन्ने बोलको तत्कालिन बहुप्रचलित लोकगितको भावार्थ सम्झेर जाने मनै लागेन । केही काम नगरि १०/१५ दिनमा लुस्सुक्क घर फर्के । एस एल सी गरेको पहिलो बर्ष यतिकै किचमिचमा बित्यो ।।***
०३०सालको हिउदमा नौकरिकै खोजमा पहिलोपल्ट घरमा जानकारी नै नगराइ महेन्द्रनगर झरे । नगरमा चित्त बुझ्दो केही भेट्टिएन । बेलौरितिर मास्टरी पाइएको थियो, लाग्ला बेलौरीको घाम भन्ने बोलको तत्कालिन बहुप्रचलित लोकगितको भावार्थ सम्झेर जाने मनै लागेन । केही काम नगरि १०/१५ दिनमा लुस्सुक्क घर फर्के । एस एल सी गरेको पहिलो बर्ष यतिकै किचमिचमा बित्यो ।।***
No comments:
Post a Comment