आफनै बाल्यकालको सम्झनामा

समयको आफनै स्वभाव हुन्छ । यो सुलुसुलु बग्छ । फर्किदैन र निखिदैन। यो प्रबाहमा कुनै पनि मानिसको एकलो अस्तित्व कहाबाट शुरु भै कहा सकिन्छ?ठम्याउन गाह्रो हुन्छ । तर मानिसले यसको पनि मापो लगाउछन । यो प्रबाहमान जिवनको थालनि पत्तो पाउन पुर्बबर्तिहरुलाइ पहिल्याउनै पर्ने हुन्छ । आफनो इतिहासको ठेगान भएन भने मानिस चुडिएर उडिरहेको चंगा जस्तो हुदो रहेछ ।
मलाइ पहिलो चोटि यो धरतिमा पाइलो हाल्न सिकाउने मेरा बुबाको अनुहार संझिदा अहिले उनै मार्फत मात्र म यो अनंत सत्तासंग जोडिएको पाउछु । अंक गणनाका आधारमा हामी २५ बर्ष मात्र जेठा कान्छा थियौ । बाथको रोगले गाँजिएको मेरा पिताजिको दुब्लो अनुहारमा मैले कहिले पनि उन्मुक्त हाँसो देखेको संझना छैन । यसै गरि कृतिम क्रोधको क्षणिक हप्किदप्कि बाहेक कहिले बासि उदासिपन पनि देखेन । निरन्तरको सौम्य र गंभिर अनुहार। त्यो भंगिमासंग मेरो मर्यादित सानिध्य थियो ।भातभान्छामा लुगा फेर्ने प्रचलन रहेकोले मैले उनको अगाडी लुगा नफेरि खानाखाने हिम्मत समेत कहिले गर्न सकेन ।
सानो छँदा म जिद्दि स्वभावको थिए क्यारे । निरन्तर धुलेचौरमा खेलि रहनु पर्ने,बलजफति नुवाइधोइ गरि दिनु पर्ने चंचले बालक । मलाइ याद छ आमाले यदाकदा नुहाउन थाल्नु भयो भने म रुन्थे कराउथे र बलजफति नुहाइ दिएको झोकमा फेरि शरिर भरि हिलोधुलो लगाएर आमालाइ तुजुक देखाउथे । आमा च्याठिनु हुन्थ्यो,पिटनु हुन्थ्यो वा त्यतिकै छोडेर काममा हिडनु हुन्थ्यो । तर पिताजी नजिक भए भने धुलोमैलो कुरा त परै छोडौ, धक फुकाएर रुन पनि सक्दैनथे । एकपल्ट मुखमा हेरेमा बच्चुको बोलति बन्द हुन्थ्यो । यसकारण मलाइ नुहाउदा आमाबुबा अकसर संगै हुन्थे ।
म हिउदको त्यो रात संझिन्छु,जब हाम्रो घरमा बडेमाको एक जना कनफटा जोगि आएको थियो । बस्ने खाने असुबिधा भए पनि हाम्रा घरमा यस्ता जोगी आइ रहन्थे । पाहुना बास बस्न आउदा बुबा असाध्यै फुरुङ्गिनु हुन्थ्यो । त्यो साँझ पनि जोगि लाइ बाहिरकै कोठामा सुत्ने ब्यबस्था मिलायौ । तर जोगिले भने जाडो हुने र बिहानै धुनि जगाउने कारण देखाइ चुलोको नजिकमा ओछ्यान मिलाउन लगायो । हामिले त्यसै गरयौ ।
भान्छा र हामि सुत्ने ठाउमा काठको सानो बारले छुट्ट्याएको थियो । त्यसताका चुलोकोमाथि काठ तेर्स्याएर’भा:ण’ बनाइएको हुन्थ्यो ।यो भाणमा बिहान पिस्नु पर्ने गहु मकै वा नसुकेका दाउराहरु सुकाउन राखिन्थ्यो । त्यो रात पनि भाणमा टन्न मकै सुकाइएका थिए । मकै राखने डालो पनि चुलोकै छेउमा थियो । बाँजको दाउराको आगोको रापले कोठा सार्है न्यानो हुन्थ्यो ।
राति हामि सुतेको चाल पाएपछि जोगि त मकै झोलामा हाल्न थालेछ । मकै बज्न थालेको सुनेपछि आमाले बिस्तारै बुबालाइ’जोगिले मकै चोर्न थालेको’ कुरा बताएकि पनि रहिछन ।तर यसरि जोगिमाथि संका नगर्नु भन्दै यो आवाज जोगिको रुद्राक्षको माला को हुनु पर्दछ भनि बुवाले आमालाइ संझाएका रहेछन । बिहानै आमाले भाणको मकै मात्र हैन डालोको मकै पनि जोगिले चोरेको कुरा फेरि उठाएकि रहिछन , तर बुबाले नित्य कर्म,न्वाइ धोइ गर्न जोगि बाहिर गएपछि हेरौला भनि खास ध्यान दिएका रहेनछन ।
निदानत: जोगि बिहान झिसमिसेमै बाहिर गयो । उ गए पछि हेर्दा त मकै मात्र हैन ,स-साना भाडाकुडा समेत झोलिझिम्टा टिपेर जोगि नफर्किने गरि टाप ठोकि सकेको पो रहेछ । मैले यसै बिषयमा बुबा आमाका बिचमा छलफल हुदा पछि मात्र यो कुरा पत्तो पाए । आमा र म तत्काल पिछा गरि जोगि लाइ समात्नु पर्दछ भन्नेमा थियौ, तर बुवा ले यस तर्फ कुनै सक्रियता देखाउनु भएन । आमाले वल्लो पल्लो घरको काकाहरुलाइ यो कुरा सुनाएपछि उनिहरु पनि जोगिलाइ खोज्न जानु पर्दछ भन्नेमा निक्कै कसिए । तर बुवाले त्यो कमाइमा जोगिको पनि भाग होला, लग्यो, जात जनायो जान दिनोस, केहि नगरौ भनि सबैलाइ संझाएर पठाउनु भयो । मेरो बाल मष्तिष्कमा बुवाका ति भनाइ जरो जमाएर बसेकाछन ।
हाम्रो गाउघर अत्यधिक धर्मभिरु थियो ।धार्मिक रहस्य रोमान्चका घटनाहरु अतिरन्जित बनाएर त्यहा अहिले पनि सुनाइन्छन होला । जोगिको भेषमा चोरि गर्दै हिडने छद्मभेषिहरुले कति रुप फेरे कति। यस्ता श्वेतबसनिहरु मैले थुप्रै भेटेकोछु । यिनिहरुको वास्तबिक रुप संझेर मुखैमा थुकि दिउ जस्तो मन लाग्दछ । तर सस्तैमा जात जनाए जान दिनु भनि सम्हालिने गर्दछु । यो मेरो कमजोरि पो हो कि भन्ने तर्कना पनि उठ्दछ । तर बुवा को त्यो भनाइको संझनाले मलाइ सधै तिरमिराएको हुन्छ ।
म संग बुबाको जुझारु पनको बाल संझना पनि छ ।
झण्डै एक डेढ घण्टाको बाटोमा पर्ने त्यस बेलाको दुर्गास्थान प्रा बि मा ‘भक्त प्रल्हाद’नाटक चलेको थियो। म भर्खर अंक अक्षर सिक्न थालेको सानो फुच्चे थिए। हामि स-साना केटाकेटि दर्शक दिर्घाको अग्र पंक्तिमा भुइमा बसेका थियौ । नाटक शुरु हुन लाग्दा स्थानिय स्याडी पुजारागाउका’स्वघोषित ठुलाबडाहरु आएर हाम्रा अगाडी आएर बसि दिएपछि हामि छेकियौ र मंचन नदेख्न सक्ने भयौ । शायद बुबा छेउमै हुनु हुन्थ्यो क्या रे । वहाले बिरोध जनाउदै उनिहरुलाइ अगाडीबाट हटाउन र छेउ तिर बसाल्न थाल्नु भयो । तर यो सानो घटना हाम्रा र स्याडिका गाउलेहरुको लागि प्रतिष्ठाको प्रश्न बनि दियो । हाम्रा गाउलेहरु हटाउन खोज्ने,अरुहरु त्यो ठाउ न छाडने । एकछिनको घच्चा घमासान पछी उनिहरु नाटक नै नहेरि फर्किए ।
यो घटनामा बुबा अग्रणि भुमिकामा थिए । म भने त्यो घम्साघम्सि पछि डराएर नाटक चलुन्जेल बाबाको काखमा च्याप्टिएर बसि रहे । बाबाले भक्त प्रल्हादका प्रतेक दृश्यबारेमा मलाइ बताउदै गए,न बिराउनु नडराउनु भन्ने ऊपदेस दिदै रहे । घटनाको केहि बर्ष पछि त्यहि स्कुलमा रामलिला नाटक चलेको थियो । त्यो नाटकमा म स्वयं रामको भुमिकामा थिए । त्यस पछिका कैयौ रामलिलामा मैले राम कै पाठ खेले । बाबा भने बारम्बार मलाइ सतर्क गराउनु हुन्थ्यो र सानालाइ नहेप्नु भनि अर्ति दिनु हुन्थ्यो ।
माथि नै उल्लेख गरे,बुबा लेख्नमा निरक्षर हुनु हुन्थयो । तर एकांकि चिन्तन र जिवनका धपेडीहरुले वहालाइ निक्कै अनुभवी बनाएको थियो । वहाँ भित्र यस्तो प्रज्ञा थियो, जो अन्तस्करणको किताब पढन सक्दथ्यो । बाबाको यो मौलिक बुझाइलाइलाइ मैले सारै नजिक बाट अनुभव गरेकोछु ।
बुबाहरु तिन भाइ हुनु हुन्थ्यो । जेठा बुबा पढन लेखनमा बहुतै कुशल हुनु हुन्थ्यो भन्ने सुनेकोछु वहाको समकालिन समयमा लेखपढ गराउने पंडितजिलाइ घरमै राखेर मात्र पढाउने प्रचलन थियो ।सरकारि स्कुल जिल्ला भरिमै थिएनन । नौलाकोट डडेलधुराका कुनै पनेरु पंडितजीलाइ शिक्षकको रुपमा गाउमै बोलाएर जेठा बुबा लगायत आठ दश जना समवयी शिशुहरुलाइ अक्षरारम्भको शुरुवात गरिएको थियो रे स्थानिय कागजमा लेखि ऊतारेका केहि स्थानिय मन्त्र र देवी देवताका श्लोकहरुको आधारमा जेठा बुबा निसंदेह राम्रा जानिफकार थिए भनेर मान्न सकिन्छ । तर केटाकेटि बुद्धि हुदा त्यो संकलन त्यसबेला सुरक्षित राख्न सकिएन । अचेल त्यस्को धङधङी लागी रहन्छ ।
सानै देखि घरधन्दामा लाग्नु परेको हुदा बुवाले पनेरु पंडितजि र आफ्नै जेठादाइको संगत त खुब पाउनु भयो ,तर लेखापडी सिक्नु भएन । लाग्दथ्यो,पढन नपाएको पछुतो वहामा जिवन भर बाँकिरह्यो । यसैमा पनि जेठा बुबा बालबैरागि बनेर घरबार छोडी बेपता हुनु भयो । ति सक्रिय नौजवानको पलायनले हाम्रो संयुक्त परिवारमा निरासाको नयाँ भुकंप आएको हुनुपर्दछ । मेरा परबाजे स्व:नन्दप्रसाद स्वयं ब्रह्मनिष्ट भै अलग्गै आश्रम बनाएर बस्दा बस्दै ब्रह्मलिन हुनु भएको थियो ।बाजेले पनि प्रौढ जिवनमा प्रबेश गरे पछि जोगीकै भेषमा बसेर बैरागि जिवन रोज्नु भएको थियो ।बुबा सानै देखि बिमारि थिए । फलत:हालिमुहालि काकामा रहनु स्वाभाविक थियो।यस्तैमा कमजोर स्वास्थ्यले बाबालाइ अत्यधिक सहनशील बनाएको थियो । उनले आफुलाइ जस्तो पाए त्यस्तै स्विकारे, इच्छा गरेको कहिले पनि खोजेनन । वहाँलाइ डाडाको शिखर हल्लाउन सक्ने,शिला खण्ड खेलाउन सक्नेजस्ता अचंभका चमत्कार देखाउन सक्ने अदृश्य शक्तिहरु(Miracle Generating faith) माथि बिश्वास थियो र आफनो समस्या सुल्झिइ स्थिति बदलिनेमा निक्कै आश्वस्त देखिनु हुन्थ्यो ।
आतिबृष्टि,अनाबृष्टि,आँधिबेहरि,असिना,बाढि पहिरो वा रोग ब्याधिका घटनामा वहाँ ग्वाल्लेकतिर फर्केर एक्लै गुनगुनाउनुहुन्थ्यो, फतफताउनु हुन्थ्यो । यस्तोमा प्रार्थना गर्नु र पर्खनु बाहेक अर्को ऊपचार पनि थिएन । बाबाको प्रार्थनाको प्रतिक्रियामा ति शैल शिखरहरु चुपचाप रहे जस्ता लाग्दथे । तर जसै डाडामाथि आशा र बिश्वासका सपनाहरु बोकेर घामको पहिलो झुल्का वा बादलको पहिलो लहरो आइपुग्दथ्यो, बाबाको अनुहारमा स्मित हास्य पलाउथ्यो र वहाँ टोपि फुकालेर ग्वाल्लेकलाइ ढोग्नु हुन्थ्यो । घाम पानि लाग्ने जस्ता प्राकृतिक घटनाहरुमा समेत वहाका आफ्नै अडकल अनुमान हुन्थे । घनघस्स्याको बाटो आएको बादलले असिना पनि ल्याउछ, वहा हामिलाइ अनुभव पनि सुनाउनु हुन्थ्यो । तर बाबुबाजेका यस्ता आर्जित बिश्वासका बैशाखी टेकेर मैले कहिल्यै हिडन सिकेन । मैले सुनामका समृद्धिलाइ पनि थन्क्याउन सकिन, दुर्नामले लखेटिएर कुंजो हुन पनि जानेन । यस अर्थमा म परिबर्तनशील समयको बर्तमान इतिहास हुँ र बिगतले नछोएको स्वयंभु पनि हुँ । जेहोस इतिहासमा प्रोत्साहित हुने तत्व पनिहुन्छ, दुरुत्साहित हुने पनि। तर यसले न हुनामि रोक्छ न सुनामि नै ।
यसैले हाम्रा ति घरहरु ढुंगा र माटोको जोरजाम मात्र थिएनन, मेरालागि तिनिहरु इतिहास पनि हुन, जस्ले मेरा बाबुबाजेका पुराना कथा भनिरहेका हुन्छन। यसै गरि आकाश र धर्ति जोड्ने क्षितिजिय यथार्थ मेरो घर पारि पट्टिको डाडामा थियो,जहा हाम्रो खर्क छ। त्यो मनोरम दृश्य एउटा स्वप्निल भ्रम थियो । हाम्रो बारिमा रहेको मेलको रुखमा चढेर आकाश छुन सकिनेमा म बिश्वस्त थिए । यहि नै मेरो कल्पनाका पहिलो पाइलो थियो । धरति जस्ति आमा र आकाश जस्ता बुवा को म योगात्मक परिणति, क्षितिजीय भ्रम जस्तो भएर जिबन बाची रहेको छु । जठराग्नि शान्त गर्ने पर्तिधन्दा, आजको निम्ति बाचने र भोलिको हत्या गर्ने अन्तहिन क्रम, असांस्कृतिक निरुद्देश्य घुमाइ, ऊच्चाटिलो सेरो फेरो र नजानेर ठगिइएको जिबन । यहि रुमानि कल्पनामा जिबित भ्रम जस्तै लाग्दैछ ।
कहिलेकाहि म यस्तो पनि सोच्दछु-उर्बर जमिनमा उम्रिन नपाएको म एक शुन्य हु । शुन्य भित्रको स्तब्धता हाहाकार जस्तै भयंकर हुन्छ । त्यसै कारण मैले लख काटेर च्याखे दाउ थाप्ने राजनिति कहिले पनि जानेन, मात्र मुढे बल लगाएर स्वाध्ययनमा लागीरहे । घुसघुसेहरुबाट खेप्नु परेको गालि वा चेपारेहरुबाट झेल्नु परेको आलोचनामा म कहिले पनि अलमलिएन । वास्तवमा म जमाना हेरेर बदलिन नजान्ने बबुरो नै त हुँ ।
आफै भएर नसोचने संस्कार र अन्धबिस्वासले हुर्काएको निष्ठाले दिग्भ्रमित बनाएकोले म समयको राम्रो उपयोग गर्न जान्ने आँटी अवश्य होइन । न बाल्यकालको चकचके जिवन संग लुटपुटिए,न युबाबस्थाको डरभर रहित जोसिलो स्वच्छन्द र रंगिन जिवनको अनुभव बटुले । उमेर अनुसारको जिबन भोग्नै नपाइ संधै एक तहमाथिको जिवन बांचेर साठी नकट्दै किनारा लाग्दैछु जस्तो लाग्दछ । हो त ,केटाकटीछदै तन्नेरि भइयो । तन्नेरि हुदा एकै चोटी अभिभावक बन्नु पर्नेभयो तर घरको निम्ति कहले बोझ भइन , घर मेरो निम्ति जेल भएन । र म अहिले नजानिकनै सुशिल र भद्र मानिसमा गनिन पुगेकोछु ।
बुबाले सुनाएका लोक कथाहरु,लोकगाथाहरु,धार्मिक गितहरु,(अइना ,बातै,रतेडा,जागर)हरुको प्रभाव म मा पछि सम्म परीरह्यो । खास गरि खुदोको भाडोमा चोपलिएर पछि कपास राखेको कोठामा लुक्न गएको एउटा चोरलाइ गाउलेहरुले अचंभको जन्तु ठानेर पिजरामा थुनेर राखेको कथा मलाइ खुब मन पर्दथ्यो। म सानो छदा यो कथा बुबालाइ दोहर्याइ तेहर्याइ भन्न लाउथे । कुनै पहाडी राज्य कि राजकुमारि सरु र ग्रामिण गोठालो सामिरको प्रेम कथामा आधारित सरु सामिरका रतेडाको कथाले मलाइ किसोरबयसम्म पछ्याइरह्यो ।
मौका पाउनासाथ कथा सुन्ने रहर गरेर म संधै वहालाइ पछ्याइ रहन्थे। झिजो नमानि वहा मलाइ कथा सुनाइ रहनु हुन्थ्यो।
मलाइ याद छ,हाम्रो चिमिर्खाको खेतमा गहु पाक्ने बेला दुम्सि धपाउन राति कुर्नु पर्ने हाम्रो पालो थियो। बुबा राति खेतमा जाने भनेपछि मपनि जिद्दि गरेर वहासंगै बालि कुर्न गए। खेत किनारको बाँजको ठुठो रुखमाथि सानो मचान बनाइएको थियो।मुशकिलले एकजना बस्न मिल्ने त्यो मचानमा मैले बुबाको काखमा बसिराखनु बाहेक अर्को बिकल्प थिएन । त्यसैमा पनि हामि चुपलाग्नासाथ खेतकाछेउछाउ जंगलि जनावरका आवाजहरु आउन थालिहाल्ने । रातभरि वल्लो किनार पल्लो किनार कुदिरहनु पर्ने, कराइ रहनु पर्ने । न सुत्न पाए न बुबासंग कुनै कुने कुरा गर्ने मौका नै मिल्यो । थरि थरिका आवाजहरुले रातभरि तर्साइ रहे । त्यो रात मेरो निम्ति संधैका लगि हाउगुजि भयो । पछि सम्म पनि मैले जिद्दी गरे भने बुवा त्यसै रातिको घटना संझाएर मलाइ रोक्नु हुन्थ्यो ।
शायद२२।२४सालतिर म कक्षा१।२मा पढदाको कुरा हुनु पर्दछ । अनिकाल परेर गाउमा बेसाहा नपाइने भयो । अमेरिकाबाट सहयोग स्वरुप प्राप्त भएको भनिएको मकै जुलाघाटमा आइपुगेको खबर सुने पछि बुबा समेत हाम्रा गाउका थुप्रै मानिसले त्यहा जाने निधो गरे । म पनि यसै जत्थासंग पहिलो चोटि गाउ बाहिर झुलाघाटसम्म पुगे । ओ हो कति मानिस,कति ठुला घरहरु र बाख्राजस्तो खुरुरु बाटै बाटो हिडने गाडिहरु। म असाध्यै रमाएको थिए । तर बिभिन्न गाउबाट आएका मानिसहरुको घुइचोले गर्दा राक्षसका दाह्राजस्ता ति बिदेसि मकै समेत नपाएपछि हाम्रो गाउले टोलि असाध्यै निरास भएको थियो । राती पारि भारत पट्टीको एउटा पसलको भुइ तलाको फोहरि गोदाममा हामी २०।२२ जना लहरै सुतेका थियौ । रात भरि सबैले आआफ्ना कथाब्यथा एकअर्कालाइ सुनाए । म भने चुपचाप सुतेको बहानामा कुरा सुनि रहे । अरु को को थिए,कस्ले के भनेका थिए,मलाइ याद छैन । तर बुबाले भने मलाइ सुमसुम्याउदै”यो नजन्मेको भए यहि कालिमा हाम फाल्ने वा यहिबाटै कतै लाग्ने थिए”भनेर आपनो दुखेसो पोखेका थिए । दोस्रो दिन बुवा कतै हराउने पो हुन कि भन्ने डर लागि रह्यो र एकछिन पनि मैले वहालाइ छोडेन । कैयौसंग अनुनय बिनयगर्दा समेत पनि ८।१०किलो मकै मात्र पायौ । निरास हतास बुबाछोरा झुलाघाटबाट घर फर्कदा म मा अनायासै प्रौढता आइसकेको थियो । यसपछि मैले कहिले पनि आपनो निजि मागका बारेमा कुरै गरेन । उनले जे दिए त्यसैलाइ सहर्ष स्विकार गरे, त्यहि मेरो लागि अमृत साबित भयो । झुलाघाटको पहिलो दिनको त्यो अनुभुतिले अहिले पनि मलाइ घचघच्याइरहन्छ । यि भावनाहरुलाइ लिपिबद्ध गरेमा यो छुट्टै ग्रन्थ बन्न सक्दछ । जेहोस,ठुलठला घटना नै संझन योग्य हुन्छन भन्नेछैन।यदाकदा ससाना घटना समेत मनको मझेरिमा बास बसि दिन्छन जसलाइ त्यहाबाट हटाउन सकिदैन । म मा समेत यस्तै घटित भएकोछ ।
वास्तबमा बाबाले बिताएका ति दिनहरु अत्यन्तै दुर्दान्त,दुरुह र दुखजिला थिए । खाने मुख धेरै कमाउने नास्ति । साँझ पर्नासाथ बैकर र बेसाहा खोज्न मैलो चादर ओडेर गाउ तिर निक्लिनु हुन्थ्यो, १।२ नालि मकै, गहु वा जौ बोकेर राति फर्कनु हुन्थ्यो । अनाज भएकावालाहरु समेत राति अरुले थाहा नपाउने गरिमात्र अन्न बेच्ने गर्दथे । थोरै पिठोमा धेरै साग मिसाइ पानि हालेर पकाइने फाँणो अकाल टार्ने प्रमुख मेसो रहेको मलाइ संझना छ । तर बुवाले पकाएर दिएको जे पनि मिठो हुन्थ्यो । तिहुन नभएको दिन पानिमा मसला नुन हालि भुटेर दियो भने पनि हामि खुब मिठो मानेर खाने गर्दथ्यौ ।
त्यहि बर्ष चैत्रको अन्तिम साता हुनु पर्दछ, बारिमा भरखर जौ बालि पहेला हुन थालेका थिए । पाक्नै लागेको बालि लाइ आगोमा पोलेर औखलमा कुटि नुन मसाला हालि खाजा बनाइने प्रचलन थियो । यसरि जौ बाट कुमास, गहुबाट उमा र धानबाट सिरौला बनाइन्छन । हामिले पनि आम प्रचलन अनुरुप कुमास बनायौ,खायौ । नयाँ बालि चाखेको दिन किसानको घरमा त्यसै पनि रमाइलो ऊत्सब हुन्छ । दुर्भिक्षका दिन गएकोमा खुसि हुनेनै भयो । तर राति देखि नै पेट दुखेर बुवा दोस्रो दिन सिकिस्त हुनु भयो । बान्ता हुने र पेट चल्ने । बोल्नै नसक्ने गरि कमजोर भए पछि वल्लापल्ला घरका आफन्तहरु आउन थाले । जति मुख त्यति कुरा आउन शुरु भयो । घरको आगनको एककुनामा गाउले महिलाहरु सानो स्वरमा खुसफुस कुरा गर्दै थिए । मैले नजिकै गएर कुरा सुन्ने प्रयास गरें । उनिहरु बुवा नबांच्ने अडकल लाउदै थिए । खाना नपाइ सुकेको पेटमा जथाभाबि धेरै खाएकोले बिमारि परेको निर्क्यौल निकाल्दै थिए । हामि केटाकेटीहरुले अब अझ दुखपाउने भयौ भनेर अनुमान पनि गर्दै थिए । म बच्चा थिए, मेरो वास्ता कसैले गरेन । तर म गोठमा गएर एक्लै खुब रोए । रात परेपछि एक्लै चौराको देवस्थानमा गै भक्कानिएर प्रार्थना गर्न थाले। बाल हृदयको प्रार्थना ईश्वरले चाँडै सुन्दा रहेछन । म फर्केर घरमा आउदा अपेक्षाकृत संचो मानेर बुवा बसि राखेका थिए। क्रमस: उनि ठिक हुदै आए । भगवानले हाम्रो परिवारलाइ बिच्छृंखल हुनबाट बचाए ।
मेरो पहिचान यिनै खुटकिलाहरुका माध्यमबाट शुरु भएकाथिए। र यो यात्रा कहाँ टुंगिने हो? थाहा छैन । त्यो बात्सल्य,त्यो बालापन र ति बिशेष परिस्थीतिहरु मेरा लागि अहिले दुरदेशका कथा बनेकाछन । मेरो गाउ अचेल मेरैलागि बिरानो बन्दैछ । म त्यहा जन्मि हुर्केको मानिस को को संग लडदै भिडदै कहाको रैथाने कहलिए? यसरि नै अमुक ब्यक्तिको, ठाउको,र राष्टको इतिहास बन्दछ। यसरि नै नित नया सभ्यताको जन्म हुन्छ । सोच्यो भने लाग्दछ,एउटा नाममा परिचय पाएका हामि मानब मात्र हौ । हामि अनुमानित बुदा जोडेर संस्कारोचित मर्यादा अनुकुल आफु परिभाषित हुन खोजीरहेकाछौ । यथार्थ के हो भने मेची माहाकाली फाटमा फैलिएको मेरो घुम्मकडपन मात्रै मेरो परिचय नहुन सक्दछ।